Até o de agora, nestas Conversas Cuánticas entrevistamos presidentes, xogadores, adestradores e mesmo un arquitecto, mais nunca un afeccionado. Dándolle voltas a esta eiva, decidimos facer un brainstorming de posíbeis candidatos. Saíron moitos nomes, de todo tipo de pelaxe e condición. Algúns cigarros despois, e tras darlle varias voltas á lista, acabamos por quedar cun dos primeiros nomeados.
A idea de conversar con Benigno Andrade “Foucellas” tiña moitos atractivos. Figura lendaria da guerrilla anti-franquista galega e confeso seareiro deportivista, o seu nome foi homenaxeado durante anos en Riazor naquela pancarta que rezaba “Fronte Foucellas”, pendurada –por suposto –na vella bancada de General.
A idea era atractiva, si; mais tamén de complicada execución. Aínda así, decidimos tentalo. Durante meses fomos acumulando diversos fracasos, até que obxectivo acabou por converterse nunha teima, nunha poderosa obsesión. Cando aquelamos convenientemente a loxística, fixamos o noso rumbo até outubro de 1945. Nese tempo Foucellas recupérase dunha ferida de bala agochado nunha casa en Monelos. Cara aló imos.
Recíbenos no cantón un outono estrañamente cálido. No aire mestúranse os cheiros das follas en descomposición que cobren o chan, do esterco dos cabalos e do perfume das señoras que pasean polos vieiros do xardín. Sorprendidos pola alta temperatura, sacamos as chaquetas antes de comezar a nosa camiñada. Aproximadamente media hora despois chegamos ao enderezo que levamos memorizado. Encontramos unha casiña de dous andares cuberta de hedra, cun pendello adxunto e todas as xanelas fechadas. Batemos cos cotenos na madeira da porta e ábrenos unha muller que nos revisa de arriba a abaixo. «É vostede Francisca?», preguntamos. «Pasen. Que non os vexan os veciños». Condúcenos até o sobrado, onde Benigno agarda por nós. Fuma tranquilo, sentado nunha randeeira a carón dunha mesiña redonda cuberta por un tapete de labor de gancho. Sentamos xunta el. Mentres iniciamos a conversa cun par de formalidades, Francisca sube unha cafeteira fumegante e unha botella de augardente.
Ben, en primeiro lugar: como é que chegou a esta situación?
[Foucellas ceiba unha gargallada]
A esta situación cheguei por zoupón. O ano pasado incorporeime ao grupo do Tenente Freixo. Actuabamos principalmente entre Curtis e Ordes. Como imaxinarán, pasabamos o día dun sitio para outro, téndonos que mover continuamente para agocharnos. A primeiros de marzo ferinme accidentalmente coa miña propia arma, que levaba no arzón do cabalo. Alguén informou disto a Garda Civil, que se despregou por toda a zona para tentar collerme. Efectuáronse varias detencións e interrogatorios. Mesmo lle chegaron a ofrecer cartos a María, a miña dona, para que me delatase. Dirixiu toda esa operación o cabrón de Peralta [refírese a Manuel Peralta, sarxento da Garda Civil], que está obsesionado comigo.
Non obstante, non foron quen de atrapalo.
Afortunadamente, teño moita sorte e bos amigos. Os compañeiros leváronme primeiro até Ordes, onde me atendeu en primeira instancia o doutor Concheiro. Despois viume o médico de Tordoia, e máis tarde aínda me levaron a Compostela, onde o doutor Baltar me fixo varias radiografías da perna. Finalmente trouxéronme até A Coruña e operáronme no Sanatorio San Nicolás, a uns metros da Comisaría Xeral de Policía. Non dimos o meu nome, claro. Para o persoal da clínica eu era o paciente Juan Fernández. Saín ben da intervención e recupereime sen moitos problemas. Aínda que tiven que ficar ingresado case cinco meses!
E despois para esta casa de Monelos.
Xa lles dixen que tiña moi bos amigos. Francisca e mais Manolo del Valle, o seu marido, son dous deles. Aínda non estou preparado para volver ao monte. Aquí repouso e termino de recuperarme. Visítame decote un médico dos Castros, que controla a miña evolución.
E afaise a estar aquí, agochado entre catro paredes?
Afágome mellor que a estar no monte, iso asegúrollo! Ademais, de cando en vez saio a pasear con Francisca e mais Manolo. Iso axúdame a recuperar o movemento do xeonllo. Nunha ocasión fun tomar un café a un bar do centro e, tras pagar a consumición, deixei unha nota nun pano de papel que dicía “Saúdos de Foucellas”. Isto se o sabe Francisca mátame!
Desa anécdota do pano extráese un carácter afouto e descarado. É por iso que acadou a sona que acadou?
Afouto ou toleirán, non sabería dicirlle. Non crean tampouco todo o que escoitan. Hai moito de mito. Por exemplo, é certo que teño un olfacto especial para evitar as emboscadas. Mais se fan caso a todo o que se conta, semella que máis que un guerrilleiro son Houdini.
De feito, malia levar aquí meses, continúan a atribuírselle moitas accións.
É como un conto para asustar os nenos. Que vén o Foucellas! Téñenme achacado feitos cometidos á vez a moitos quilómetros de distancia. Con iso dígolles todo! Dáme na alma que moitos se están a aproveitar do nome de Foucellas para facer as súas falcatruadas.
Como comezou a súa actividade guerrilleira?
Eu era unha persoa tranquila, que fuxía das leas. Traballaba de transportista durante a República nunha serrería en Curtis, onde vivía coa miña familia. Alí fixen amizade con Manuel Calvelo, o médico da localidade que, xunto coa súa dona Isabel, puxeran en marcha a célula comunista da vila. Co golpe de estado foron moitos os que se sumaron á loita antifascista. Eu simplemente fun un máis. O obxectivo das milicias que se resistiron á sublevación era requisar algunhas armas e intentar vir á Coruña a defender a República, que era onde se sublevaran os militares. E así o intentamos, mais cando chegamos á Ponte da Pasaxe xa nos avisaron de que non había nada que facer, e demos volta. Como non cometeramos ningún delito penal, nun primeiro momento tentamos continuar as nosas vida. Mais a reacción dos militares foi a de reprimir. Non reparaban en nada. Cando vin que colleran e mataran varios compañeiros, decidín botarme ao monte.
As autoridades tratan de vender que vostedes non son guerrilleiros, senón delincuentes comúns.
A xente sabe que hai enfrontamentos armados no monte, roubos, asaltos, etc. Temos que facer cousas que non desexamos para sobrevivir. As autoridades chámannos bandoleiros para desprestixiarnos. Non queren que se saiba que aínda hai soldados a loitar contra o réxime.
Gustaríanos agora falar dunha das súas grandes afeccións: o fútbol.
Encántame. Xa de neno xogaba sempre que podía. Ás veces dándolle couces a un croio. Outra das cousas boas do meu retiro na Coruña é que podo ir ás veces a Riazor.
Así que é certo?
Por suposto! O outro día achegueime a ver un Deportivo-Betis. Gañamos por un a cero. E iso que o Betis cansou de rematar a porta. Mais se Acuña ten o día, é imposíbel marcarlle un gol. Gozo moito véndoo xogar.
E iso de que vai disfrazado, tamén é certo? Fálase de que asiste aos xogos vestido de cura, de militar, de muller…
De muller? Vállame Deus! Coas pernas que teño… Xa lle dixen que hai moita lenda arredor da miña persoa. Algunha vez téñome disfrazado de cura, iso é certo. Mais nunca pasei de aí.
E merece a pena o risco?
Só por unha parada de Acuña, xa merece a pena ir a Riazor. Dá igual o perigo. Ese home non semella deste mundo. Fai cousas incríbeis.
Xa para rematar: como ve o equipo este ano?
Pois teríame gustado velo en primeira división. Se o sei dispárome na perna o ano pasado! Tamén é mala sorte descender ao pouco de estrear un estadio tan espectacular. Dos partidos que vin este ano (ademais de Xanetas, por suposto) gústanme dous rapaces que xogan arriba: Román e Chao. Aínda así, moito imos ter que sachar se queremos ascender…